1. Giải thích từ ngữ

Từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng được hiểu là hành vi mà một người có trách nhiệm phải cung cấp sự hỗ trợ về tài chính cho người thân nhưng lại cố tình không thực hiện nghĩa vụ này gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người được cấp dưỡng.

2. Tội danh

“Điều 186. Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng

Người nào có nghĩa vụ cấp dưỡng và có khả năng thực tế để thực hiện việc cấp dưỡng đối với người mà mình có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật mà từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng, làm cho người được cấp dưỡng lâm vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này mà còn vi phạm, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 380 của Bộ luật này, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.”

3. Cấu thành tội phạm

3.1. Khách thể của tội phạm

Quyền được cấp dưỡng là quyền do pháp luật quy định mà cụ thể là  Luật hôn nhân và gia đình vì quan hệ cấp dưỡng là quan hệ gia đình. Nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện giữa cha, mẹ và con, giữa anh chị em với nhau, giữa ông bà nội, ông bà ngoại và cháu, giữa vợ và chồng.

Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng xâm phạm đến quyền và nghĩa vụ cấp dưỡng của con người.

Như vậy, khách thể của tội phạm là quan hệ gia đình, là quyền và nghĩa vụ cấp dưỡng của con người và các quy phạm pháp luật quy định về quan hệ cấp dưỡng.

3.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi khách quan là biểu hiện cụ thể của việc vi phạm pháp luật qua hành động hoặc sự không hành động của người có nghĩa vụ cấp dưỡng.

- Hành vi từ chối nghĩa vụ cấp dưỡng: xảy ra khi người có trách nhiệm phải cung cấp sự hỗ trợ tài chính hoặc vật chất nhưng lại cố tình không thực hiện, dù họ có khả năng thực hiện nghĩa vụ này. Đây là hành vi chủ động không tuân thủ các yêu cầu cấp dưỡng đã được pháp luật quy định hoặc đã có phán quyết của tòa án.

Ví dụ 1: Ông A sau khi ly hôn đã bị tòa án yêu cầu phải cấp dưỡng mỗi tháng 5 triệu đồng để nuôi con. Mặc dù ông A có công việc ổn định và thu nhập đủ để thực hiện nghĩa vụ này, ông vẫn cố tình không chuyển tiền cấp dưỡng hàng tháng cho vợ cũ để nuôi con, với lý do cá nhân như "không muốn tiếp tục liên hệ với vợ cũ" hay "không thấy cần thiết phải đóng tiền".

Ví dụ 2: Bà B có cha mẹ già yếu, không có khả năng tự nuôi sống mình. Dù bà B có điều kiện kinh tế ổn định và khả năng hỗ trợ, bà vẫn từ chối không cung cấp sự giúp đỡ về tài chính cho cha mẹ với lý do “ai cũng có cuộc sống riêng", “có làm thì mới có ăn”.

- Hành vi trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng: hành vi cố tình né tránh việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, bằng cách sử dụng các biện pháp hoặc thủ đoạn để không phải cung cấp sự hỗ trợ cần thiết.

Trốn tránh nghĩa vụ có thể bao gồm các hành động như thay đổi chỗ ở, giấu thu nhập, tài sản hoặc cắt đứt liên lạc để người có quyền cấp dưỡng không thể đòi hỏi được quyền lợi của mình.

Ví dụ 1: Ông C sau khi ly hôn đã bị yêu cầu cấp dưỡng cho con. Tuy nhiên, ông C đã thay đổi chỗ ở liên tục, không khai báo địa chỉ mới với cơ quan chức năng và không cung cấp thông tin liên lạc cho vợ cũ, khiến bà không thể yêu cầu ông thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng.

Ví dụ 2: Ông E là người có trách nhiệm cấp dưỡng cho cha mẹ già, nhưng để trốn tránh nghĩa vụ này, ông đã cố tình giấu kín thông tin về thu nhập và tài sản của mình hoặc báo cáo sai thu nhập cho cơ quan chức năng để giảm thiểu mức cấp dưỡng phải đóng góp.

Hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng có một số đặc điểm đáng chú ý:

- Cố ý: Người phạm tội thường có ý thức rõ ràng về nghĩa vụ cấp dưỡng của mình, nhưng cố tình không thực hiện. Đây là hành vi có lỗi cố ý trực tiếp.

- Tác động:Hành vi này trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi và cuộc sống của người được cấp dưỡng, gây ra các hậu quả nghiêm trọng về vật chất và tinh thần.

- Phạm vi và hình thức: Hành vi có thể diễn ra dưới nhiều hình thức, từ việc không tuân thủ phán quyết của Tòa án, giấu giếm tài sản, đến việc cắt đứt liên lạc để tránh bị yêu cầu thực hiện nghĩa vụ.

Kết luận: Phân tích hành vi khách quan của tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng cho thấy đây là hành vi có tác động xấu không chỉ đối với người được cấp dưỡng mà còn vi phạm các quy định pháp luật nghiêm ngặt về bảo vệ quyền lợi của những người phụ thuộc. Việc cố tình từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng thể hiện sự thiếu trách nhiệm và có thể bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của pháp luật Việt Nam.

3.3. Mặt chủ quan của tội phạm

Tội phạm này được thực hiện do lỗi cố ý. Người phạm tội nhận thức được hành vi của mình là trái pháp luật, trái với đạo đức xã hội nhưng vẫn từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng.

3.4. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm này là người có năng lực trách nhiệm hình sự và phải thỏa mãn đồng thời 02 điều kiện sau:

- Là người có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật;

- Là người có khả năng thực tế để thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng.

Trân trọng./.