1. Giải thích từ ngữ

Đầu cơ được hiểu là hành vi mua và nắm giữ hàng hóa, tài sản, hoặc chứng khoán với mục đích bán lại khi giá của chúng tăng lên để thu lợi nhuận. Thay vì tập trung vào giá trị nội tại hoặc sử dụng thực tế của tài sản, người đầu cơ chủ yếu quan tâm đến sự biến động giá cả trên thị trường và lợi ích ngắn hạn mà họ có thể thu được từ sự biến động này.

2. Tội danh

“Điều 196. Tội đầu cơ

1. Người nào lợi dụng tình hình khan hiếm hoặc tạo ra sự khan hiếm giả tạo trong tình hình thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hoặc tình hình khó khăn về kinh tế mua vét hàng hóa thuộc danh mục mặt hàng bình ổn giá hoặc thuộc danh mục hàng hóa được Nhà nước định giá nhằm bán lại để thu lợi bất chính thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Hàng hóa trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;

b) Thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;

c) Lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;

d) Hàng hóa trị giá từ 1.500.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng;

đ) Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;

e) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Hàng hóa trị giá 3.000.000.000 đồng trở lên;

b) Thu lợi bất chính 1.000.000.000 đồng trở lên;

c) Tái phạm nguy hiểm.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị xử phạt như sau:

a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, d, đ và e khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 4.000.000.000 đồng;

c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 4.000.000.000 đồng đến 9.000.000.000 đồng;

d) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.”

3. Cấu thành tội phạm

3.1. Khách thể của tội phạm

Về khách thể của tội phạm, hành vi đầu cơ xâm phạm đến quan hệ lưu thông hàng hóa, sự điều tiết của Nhà nước nhằm đảm bảo cơ chế thị trường nhưng định hướng xã hội chủ nghĩa và xâm phạm đến lợi ích người tiêu dùng.

Đối tượng là những loại hàng hóa thuộc danh mục mặt hàng bình ổn giá hoặc thuộc danh mục hàng hóa được Nhà nước định giá.

Ví dụ: lúa, gạo, muối, xăng dầu, xi măng, thép xây dựng… Danh mục hàng hóa bình ổn giá hoặc thuộc danh mục hàng hóa được Nhà nước định giá được quy định theo Luật Giá và các văn bản hướng dẫn.

3.2. Mặt khách quan của tội phạm

Mặt khách quan của hành vi đầu cơ liên quan đến các yếu tố sau:

- Hành vi mua tích trữ hàng hóa, tài sản, hoặc chứng khoán:

+ Mua tích trữ là hành vi mua một số lượng lớn hàng hóa, tài sản, hoặc chứng khoán với mục đích không phải để sử dụng hoặc đầu tư dài hạn mà nhằm chờ đợi giá cả tăng lên để bán lại.

+ Hành vi này thường diễn ra trong bối cảnh có dự đoán hoặc dấu hiệu về sự thay đổi giá trên thị trường, chẳng hạn như khi nguồn cung giảm hoặc nhu cầu tăng lên đột ngột.

- Chờ đợi giá tăng để bán lại kiếm lợi:

+ Chờ đợi giá tăng là đặc điểm chính của đầu cơ, trong đó người đầu cơ sẽ giữ hàng hóa, tài sản hoặc chứng khoán cho đến khi giá cả tăng lên mức mong muốn.

+ Điều này có thể kéo dài từ vài ngày, vài tuần, đến vài tháng hoặc lâu hơn, tùy thuộc vào loại tài sản và điều kiện thị trường.

- Tạo ra sự khan hiếm giả tạo hoặc biến động giá cả trên thị trường:

+ Khi một lượng lớn hàng hóa hoặc tài sản bị tích trữ, nguồn cung trên thị trường sẽ giảm, dẫn đến việc giá cả có thể bị đẩy lên cao.

+ Sự khan hiếm này không phải do thực tế thiếu hụt nguồn cung mà do hành vi tích trữ của người đầu cơ, từ đó tạo ra sự biến động giá cả và gây bất ổn cho thị trường.

Ví dụ: Khi nhiều nhà đầu cơ mua tích trữ xăng dầu trong thời điểm dự đoán giá sẽ tăng, sự khan hiếm xăng dầu có thể diễn ra ngay lập tức đẩy giá xăng lên cao trên thị trường.

- Hành vi bán lại hàng hóa, tài sản, hoặc chứng khoán khi giá tăng:

+ Khi giá đã tăng đến mức mà người đầu cơ mong muốn, họ sẽ bắt đầu bán ra để thu lợi nhuận.

+ Hành vi này có thể gây ra các hậu quả như tạo ra sự sụp đổ giá nếu nhiều người cùng bán ra trong một thời điểm, hoặc làm giảm nguồn cung một cách đột ngột.

Ví dụ: Đầu cơ lương thực: Trong thời kỳ có dấu hiệu khan hiếm lương thực do thiên tai hoặc dịch bệnh, một số cá nhân hoặc tổ chức mua tích trữ một lượng lớn gạo, mì, dầu ăn... Họ không bán ngay mà chờ giá lương thực tăng cao do sự khan hiếm trên thị trường. Khi giá đã lên đủ cao, họ bắt đầu bán ra với giá đắt hơn rất nhiều so với thời điểm mua vào, thu được lợi nhuận lớn. Hành vi này không chỉ làm giá lương thực tăng cao đột ngột mà còn gây khó khăn cho người dân trong việc tiếp cận các nhu yếu phẩm cơ bản.

3.3. Mặt chủ quan của tội phạm

Mặt chủ quan của tội phạm, lỗi của người phạm tôi là lỗi cố ý trực tiếp với mục đích mua vét hàng hóa nhằm bán lại thu lợi bất chính.

Mục đích là dấu hiệu bắt buộc của tội phạm này. Việc người phạm tội có đạt được mục đích hay không (có bán được hàng hóa với giá cao để thu lợi bất chính hay không) không phải là dấu hiệu bắt buộc. Vì thực tế có thể vì hoàn cảnh thay đổi, người đầu cơ chấp nhận bán lỗ, bán tháo, bán giá thấp hơn lúc “mua vét” thì cũng không ảnh hưởng đến việc định tội danh.

3.4. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm, chủ thể của tội đầu cơ có thể là cá nhân đủ điều kiện về chủ thể tội phạm, bên cạnh đó, pháp nhân thương mại cũng phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này. Pháp nhân thương mại có mục tiêu chính là tìm kiếm lợi nhuận, lợi nhuận được chia cho các thành viên và được thành lập, hoạt động và chấm dứt tuân thủ theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015, Luật Doanh nghiệp và quy định khác của pháp luật có liên quan.

Trân trọng./.