1. Giải thích từ ngữ

Vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại được hiểu là hành vi của cá nhân hoặc tổ chức trong việc quản lý, xử lý, lưu giữ, hoặc tiêu hủy chất thải nguy hại trái quy định của pháp luật, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như ô nhiễm môi trường, gây nguy hại cho sức khỏe con người và hệ sinh thái.

2. Tội danh

“Điều 236. Tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại

1. Người nào có thẩm quyền mà cho phép chôn, lấp, đổ, thải trái quy định của pháp luật chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy từ 3.000 kilôgam đến dưới 5.000 kilôgam; chất thải có chứa chất phóng xạ, gây nhiễm xạ môi trường thuộc nguồn phóng xạ loại có mức độ nguy hiểm dưới trung bình theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn bức xạ - phân nhóm và phân loại nguồn phóng xạ vượt quy chuẩn cho phép, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:

a) Chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy từ 5.000 kilôgam đến dưới 10.000 kilôgam; chất thải có chứa chất phóng xạ, gây nhiễm xạ môi trường thuộc nguồn phóng xạ loại có mức độ nguy hiểm trung bình theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn bức xạ - phân nhóm và phân loại nguồn phóng xạ vượt quy chuẩn cho phép;

b) Có tổ chức;

c) Phạm tội 02 lần trở lên;

d) Tái phạm nguy hiểm.

3. Phạm tội thuộc trường hợp chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy 10.000 kilôgam trở lên; chất thải có chứa chất phóng xạ, gây nhiễm xạ môi trường thuộc nguồn phóng xạ loại có mức độ nguy hiểm trên trung bình theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn bức xạ - phân nhóm và phân loại nguồn phóng xạ vượt quy chuẩn cho phép, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 150.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

3. Cấu thành tội phạm

3.1. Khách thể của tội phạm

Khách thể của tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại là môi trường, chất lượng cuộc sống của nhân dân và các quy định của nhà nước về quản lý chất thải nguy hại.

Đối tượng tác động của tội phạm là chất thải nguy hại.

Theo quy định của Điều 236 Bộ luật Hình sự, chất thải nguy hại gồm 02 loại:

- Chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy.

- Chất thải có chứa chất phóng xạ, gây nhiễm xạ môi trường thuộc nguồn phóng xạ loại có mức độ nguy hiểm dưới trung bình theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn bức xạ - phân nhóm và phân loại nguồn phóng xạ vượt quy chuẩn cho phép.

3.2. Mặt khách quan của tội phạm

Hành vi khách quan của tội phạm được quy định là hành vi cho phép người khác được tiến hành các hoạt động chôn, lấp, đổ, thải trái quy định của pháp luật một trong số các dạng chất thải nguy hại sau đây:

- Chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật;

- Chất thải nguy hại có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy;

- Chất thải có chứa chất phóng xạ, gây nhiễm xạ môi trường thuộc nguồn phóng xa loại có mức độ nguy hiểm dưới trung bình theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn bức xạ - phân nhóm và phân loại nguồn phóng xạ vượt quy chuẩn cho phép.

Đối với hai dạng chất thải nguy hại thứ nhất và thứ hai kể trên, hành vi cho phép chôn, lấp, đổ, thải trái quy định chỉ cấu thành tội phạm trong trường hợp các chất thải này có khối lượng từ 3.000 kg trở lên.

Tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường, sức khỏe con người, và kinh tế. Dưới đây là phân tích chi tiết về các hậu quả và ví dụ minh họa:

- Ô nhiễm môi trường nghiêm trọng:

+ Ô nhiễm đất: Chất thải nguy hại như kim loại nặng, hóa chất độc hại có thể thẩm thấu vào đất, gây ra tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Đất bị ô nhiễm không còn khả năng sử dụng cho nông nghiệp, ảnh hưởng đến sản xuất lương thực và nguồn sinh kế của nông dân.

+ Ô nhiễm nước: Chất thải nguy hại xâm nhập vào nguồn nước ngầm hoặc nước bề mặt, gây ô nhiễm nguồn nước. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái thủy sinh, giảm chất lượng nước sinh hoạt và gây khó khăn cho việc cung cấp nước sạch cho cộng đồng.

+ Ô nhiễm không khí: Khí thải độc hại từ việc xử lý không đúng cách hoặc sự cố phát tán chất thải nguy hại có thể gây ô nhiễm không khí. Các chất độc như SO2, NOx, hoặc hơi hóa chất độc hại có thể gây ra các bệnh về hô hấp, tim mạch, và ung thư cho người dân sống trong khu vực.

Ví dụ Một nhà máy xử lý rác thải công nghiệp đã không tuân thủ quy trình xử lý chất thải nguy hại, dẫn đến việc chôn lấp trái phép chất thải chứa kim loại nặng như chì, thủy ngân. Sau một thời gian, kim loại nặng thẩm thấu vào đất và nước ngầm, khiến cả một vùng đất rộng lớn không thể canh tác và nguồn nước bị nhiễm độc, làm hàng trăm hộ dân phải di dời.

- Nguy cơ sức khỏe cộng đồng:

+ Ngộ độc cấp tính và mãn tính: Tiếp xúc với chất thải nguy hại, dù là trực tiếp hay qua thực phẩm, nước uống bị ô nhiễm, có thể gây ra ngộ độc cấp tính. Trong trường hợp mãn tính, người dân có thể mắc các bệnh như ung thư, rối loạn nội tiết hoặc tổn thương hệ thần kinh.

+ Lan truyền bệnh dịch: Chất thải y tế hoặc sinh học không được xử lý đúng cách có thể trở thành nguồn lây lan các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt là trong cộng đồng dân cư đông đúc hoặc ở các khu vực gần bệnh viện, phòng khám.

Ví dụ Một bệnh viện lớn đã vi phạm quy định về quản lý chất thải y tế khi lưu giữ các loại chất thải nguy hại như bơm kim tiêm đã qua sử dụng, máu và chất thải phẫu thuật mà không qua xử lý thích hợp. Điều này dẫn đến một ổ dịch truyền nhiễm lan ra cộng đồng xung quanh, khiến nhiều người bị nhiễm bệnh và phải nhập viện điều trị.

- Thiệt hại kinh tế:

+ Chi phí khắc phục môi trường: Việc xử lý, làm sạch môi trường sau khi bị ô nhiễm bởi chất thải nguy hại đòi hỏi nguồn kinh phí rất lớn, thường vượt quá khả năng tài chính của địa phương hoặc doanh nghiệp gây ra ô nhiễm.

+ Gián đoạn sản xuất và sinh kế: Ô nhiễm môi trường có thể làm gián đoạn các hoạt động sản xuất, đặc biệt là trong ngành nông nghiệp, thủy sản và du lịch sinh thái. Người dân mất nguồn thu nhập, kéo theo suy giảm kinh tế địa phương.

Ví dụ Một khu công nghiệp bị phát hiện xả thải trái phép chất thải nguy hại ra sông. Vụ việc dẫn đến việc đóng cửa toàn bộ khu công nghiệp, mất việc làm cho hàng nghìn công nhân và gây thiệt hại kinh tế lớn cho cả khu vực. Chi phí làm sạch con sông bị ô nhiễm cũng tiêu tốn hàng trăm tỷ đồng từ ngân sách nhà nước.

3.3. Mặt chủ quan của tội phạm

Lỗi của người phạm tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại được quy định là lỗi cố ý. Người phạm tội nhận thức hành vi cho phép chôn, lấp, đổ, thải chất thải nguy hại có thành phần nguy hại đặc biệt vượt ngưỡng chất thải nguy hại theo quy định của pháp luật hoặc có chứa chất phải loại trừ theo Phụ lục A Công ước Stockholm hoặc các chất thải có chứa chất phóng xạ, gây nhiễm xạ môi trường của mình là trái quy định của pháp luật, nguy hiểm cho xã hội nhưng vẫn thực hiện.

3.4. Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm này là chủ thể đặc biệt, là người có thẩm quyền cho phép chôn, lấp, đổ, thải chất thải nguy hại, người có thẩm quyền này có thể là Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường,...

Trân trọng./.